Hilversumsche Molenweegje

Het tijdperk van 1850 tot 1875 was landelijk maatschappelijk beschouwd een zorgelijke periode. Bij de boerenveestapels heerste de zeer beruchte veepest met een hoge mortaliteitsfactor. Oorzaak, dat de veestapels danig gedecimeerd werden, hetgeen tot grote armoede bij de getroffen boeren leidde. Het boerenveebedrijf was in dat tijdperk een belangrijk middel van bestaan. In 1857 heerste in Hilversum bovendien een ware (vlek)tyfus epidemie. Toen een voor de mens besmettelijke en dodelijke ziekte. De bevolking was door krappe, slechte en armoedige huisvesting in het algemeen gesproken volstrekt verstoken van enig sanitair, zowel in eigen huis als openbaar.

Open riolen via de straten voor hemelwater en voor vuil water waren gebruikelijk en zorgden voor brede verspreiding van de tyfus. Voorafgaand aan het bouwinitiatief van de N.V. Hilversumsche Bad- en Zweminrichting in 1912 zijn daarom meerdere initiatieven ondernomen om overdekte badgelegenheid te bieden aan de Hilversumse burgerbevolking. De in Hilversum vervolgens opgerichte badhuizen hadden hier of daar een samenhang met sommige ruimtelijke ontwikkelingen in de naaste omgeving. Deze samenhangende ontwikkelingen zijn bij enkele onderdelen in de tekst nader inhoud gegeven. Hiernavolgend zijn in chronologische volgorde in het kader van de Hilversumse publieke badvoorzieningen de meest belangwekkende ontwikkelingen in de beschouwde periode weergegeven. De N.V. Hilversumsche Bad- en Zweminrichting aan de Badhuislaan 3 is wegens persoonlijke betrokkenheid van de auteur hierbij extra uitgelicht. Vandaar dat onderhavig document als titel heeft gekregen “Hilversumsche Bad- en Zweminrichting aan de Badhuislaan”. De foto van het zwembad (#1) op het titelblad is gemaakt ter gelegenheid van de officiële opening op 12 augustus 1913. Met ‘zwembad’ wordt bedoeld de Hilversumsche Bad- en Zweminrichting, zoals ook met sierlijke letters op de voorgevel van het gebouw prijkt.

1857 Diepeweg (Torenlaan).

De eerste ontwikkelingen van openbare badvoorzieningen in Hilversum zijn te danken aan de Hilversumse huisarts, Dr. Johannes (Jan) Fredericus van Hengel (#9) *1811 †1892. Van Hengel begon in 1838 in Hilversum een huisartsenpraktijk, die tot aan zijn overlijden 54 jaar zou duren. In 1857 heeft hij in Hilversum een uitgebreide inventarisatie gedaan naar de causale samenhang van de open rioolwaterstromen via de plaatselijke wegen en het optreden van tyfus. De tyfus epidemie in Hilversum van 1857 was de aanleiding tot dit onderzoek. Hij heeft daarbij zijn bijgaande ‘typhuskaart van Hilversum 1857’ gemaakt, gespecificeerd naar typhuspatient, typhuslijk, modderpoelen en afwatering.De overlast van het rioolwater concentreerde zich in het trechtervormige en laag gelegen centrum (Groest/Kampstraat) van het dorp met een verdere afvoer via de Liebergerweg naar de heide; op de typhuskaart midden boven. Omstreeks 1900 is in Hilversum een aanvang gemaakt met de aanleg van ondergrondse riolering met afvoer naar het vennengebied (Leeuwenkuil) nabij het Grote Waschmeer bij Anna’s Hoeve (#3). Dit heideterrein werd ook gebruikt voor het storten van het huisvuil. Zoals evenzeer in de veertiger jaren het onbebouwde terreintje, gelegen langs de spoorlijn tussen de Stephensonlaan en de van der Welstraat als vuilstortterrein is gebruikt. In 1945 was dit nog heide en auteur – toen 12 jaar oud – heeft tussen het afval nog naar ‘ínteressante’ dingen gezocht.

Van Hengel stichtte omstreeks 1857 aan de toenmalige Diepeweg (tegenwoordig: Torenlaan) een gebouwtje, waarin naast voedsel uitdeling aan minder bedeelden ook onder andere zes voor burgers toegankelijke badruimten waren opgenomen. Deze badruimten waren voorzien van een verdiept met marmer bekleed bad (#1). Toegangsgeld 50 cent. Kennelijk bedoeld voor de gegoede burger. De Diepeweg liep destijds vanaf de Vaartweg, Torenlaan, P.C. Hooftweg, Peerlkamplaan, Boomberglaan tot de ’s Gravelandseweg. Dit gebouwtje stond in de bocht van de Torenlaan naar de P.C. Hooftweg. Omstreeks 1955 werd deze badgelegenheid gesloten. Als blijk van waardering is van Hengel op 4 maart 1955 ingeschreven in het Gulden Boek van Hilversum. Op Trompenberg is een laan naar hem vernoemd; de Van Hengellaan (#4, #9).